شهادت امام صادق علیه‌السلام را به ساحت مقدس ولی‌عصر حجت بن الحسن العسکری و عموم شیعیان آن حضرت تسلیت عرض می نمائیم.
نام: جعفر (به معنى نهر جارى پرفایده)
کنیه: ابوعبدالله
لقب: صادق
پدر: حضرت محمد بن على (ع)
مادر: معروف به امّ فروه، دختر قاسم بن محمد بن ابى بکر
تاریخ ولادت: یکشنبه 17 ربیع‌الاول، سال 83 هجرى
مکان ولادت: مدینه
مدت عمر مبارک: 65 سال
علت شهادت: مسمومیت
قاتل ملعون: منصور دوانیقى (خلیفه عباسى)
زمان شهادت: یکشنبه 25 شوال، سال 148 هجرى
مدفن مطهر: قـبـر شریفش در قبرستان بقیع (واقع در مدینه منو ره) در کنار قبر پدر و جد و عمویش امام حسن مجتبى (علیه‌السلام) هست.
زندگینامه امام جعفر صادق (ع)
امام جعفر صادق (ع) در پگاه روز جمعه یا دوشنبه هفدهم ربیع‌الاول
سال 80 هجرى، معروف به سال قحطى، در مدینه دیده به جهان گشود.
اما بنا به گفته شیخ مفید و کلینى، ولادت آن حضرت در سال 83 هجرى
اتفاق افتاده است. لکن ابن طلحه روایت نخست را صحیح‌تر مىداند
و ابن خشاب نیز دراین‌باره گوید: چنان‌که ذراع براى ما نقل کرده، روایت نخست، سال 80 هجرى، صحیح است. وفات آن امام (ع) در دوشنبه روزى از ماه شوال و بنا به نوشته مؤلف جنات الخلود در 25 شوال و به روایتى نیمه ماه رجب سال 148 هجرى روی‌داده است. با این حساب مىتوان عمر آن حضرت را 68 یا 65 سال گفت که از این مقدار 12 سال و چند روزى و یا 15 سال با جدش امام زین‌العابدین (ع) معاصر بوده و 19 سال با پدرش و 34 سال پس از پدرش زیسته است که همین مدت، دوران خلافت و امامت آن حضرت به شمار مىآید و نیز بقیه مدتى است که سلطنت هشام بن عبدالملک و خلافت ولید بن یزید بن عبدالملک و یزید بن ولید عبدالملک، ملقب به ناقص، ابراهیم بن ولید و مروان بن محمد ادامه داشته است.
کنیه مادر امام (ع) را امّ فروه گفته‌اند. برخى نیز کنیه او را امّ القا سم نوشته و اسم او را قریبه یا فاطمه ذکر کرده‌اند. کنیه آن حضرت ابوعبدالله بوده است و این کنیه از دیگر کنیه‌های وى معروفتر و مشهورتر است. محمد بن طلحه گوید: برخى کنیه آن حضرت را ابو اسماعیل دانسته‌اند. ابن شهرآشوب نیز در کتاب مناقب مىگوید: آن حضرت مکنى به ابوعبدالله و ابو اسماعیل و کنیه خاص وى ابوموسی بوده است.
لقب امام صادق (ع)
آن حضرت القاب چندى داشت که مشهورترین آن‌ها صادق، صابر، فاضل و طاهر بود. ازآنجاکه وى در بیان و گفتار راست‌گو بود، او را صادق خواندند.
فضایل امام جعفر صادق (ع)
مناقب آن حضرت بسیار است که به‌اختصار از آن‌ها یاد مىکنیم. فضایل امام صادق بیش از آن است که بتوان ذکر کرد. جمله‌ای از مالک بن انس امام مشهور اهل سنت است که: «بهتر از جعفر بن محمد، هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و در هیچ قلبی خطور نکرده است.» از ابوحنیفه نیز این جمله مشهور است که گفت: «ما رأیت افقه من جعفر بن محمد» یعنی: «از جعفر بن محمد، فقیه‌تر ندیدم.» و اگر از زبان خود آن حضرت بشنویم ضریس می‌گوید: امام صادق در این آیه شریفه: کل شیء هالک الا وجهه، یعنی: «هر چیز فانی است جز وجه خدای متعال»، فرمود: «نحن الوجه الذی یوتی الله منهم» یعنی «ماییم آیینه‌ای که خداوند از آن آیینه شناخته می‌شود.» بنابراین امام صادق (ع) فرموده است او آیینه ذات حق‌تعالی است.
شیخ مفید در ارشاد مىنویسد: علومى که از آن حضرت نقل کرده‌اند به‌اندازه‌ای است که ره‌توشه کاروانیان شد و نامش در همه‌جا انتشار یافت. دانشمندان در بین ائمه (ع) بیشترین نقل‌ها را از امام صادق روایت کرده‌اند. هیچ‌یک از اهل آثار و راویان اخبار بدان اندازه که از آن حضرت بهره برده‌اند از دیگران سود نبرده‌اند. محدثان نام راویان موثق آن حضرت را جمع کرده‌اند که شماره آن‌ها، با صرف‌نظر از اختلاف در عقیده و گفتار، به چهار هزار نفر مىرسد.
بیشترین حجم روایات، احادیثی است که از امام صادق (ع) نقل‌شده است، اهمیت معارف منقول از جعفر بن محمد (ص) به میزانی است که شیعه به ایشان منسوب شده است: شیعه جعفری». کمتر مسئله دینی (اْعم از اعتقادی، اخلاقی و فقهی) بدون رجوع به قول امام صادق (ع) قابل‌حل است. کثرت روایات منقول از امام صادق (ع) به دو دلیل است:
یکی اینکه از دیگر ائمه عمر بیشتری نصیب ایشان شد و ایشان با شصت‌وپنج سال عمر شیخ الائمه محسوب می‌شود (148 – 83 هجری) و دیگری که به‌مراتب مهم‌تر از اولی است، شرایط زمانی خاص حیات امام صادق (ع) است. دوران امامت امام ششم مصادف با دوران ضعف مفرط امویان، انتقال قدرت از امویان به عباسیان و آغاز خلافت عباسیان است. امام با حسن استفاده از این فترت و ضعف قدرت سیاسی به بسط و اشاعه معارف دینی همت می‌گمارد. گسترش زائدالوصف سرزمین اسلامی و مواجهه اسلام و تشیع با افکار، ادیان، مذاهب و عقاید گوناگون اقتضای جهادی فرهنگی داشت و امام صادق (ع) به بهترین وجهی به تبیین، تقویت و تعمیق هویت مذهبی تشیع» پرداخت. از عصر جعفری است که شیعه در عرصه‌های گوناگون کلام، اخلاق، فقه، تفسیر و… صاحب هویت مستقل می‌شود. عظمت علمی امام صادق (ع) در حدی است که ائمه مذاهب دیگر اسلامی از قبیل ابوحنیفه و مالک خود را نیازمند به استفاده از جلسه درس او می‌یابند. مناظرات عالمانه او با ارباب دیگر ادیان و عقاید نشانی از سعه‌صدر و وسعت دانش امام است. اهمیت این جهاد فرهنگی امام صادق (ع) کمتر از قیام خونین سید الشهداء (ع) نیست.
امام و فقه اسلامی
ـ فقه شیعه امامیه که به فقه جعفری مشهور است منسوب به جعفر صادق (ع) است. زیرا قسمت عمده احکام فقه اسلامی بر طبق مذهب شیعه امامیه از آن حضرت است و آن اندازه که از آن حضرت نقل‌شده است از هیچ‌یک از (ائمه) اهل‌بیت علیهم‌السلام نقل نگردیده است. اصحاب حدیث اسامی راویان ثقه که از او روایت کرده‌اند به 4000 شخص بالغ دانسته‌اند.
ـ در نیمه اول قرن دوم هجری فقهای طراز اولی مانند ابوحنیفه و امام مالک بن انس و اوزاعی و محدثان بزرگی مانند سفیان شوری و شعبه بن الحجاج و سلیمان بن مهران اعمش ظهور کردند. در این دوره است که فقه اسلامی به معنی امروزی آن تولد یافته و روبه رشد نهاده است؛ و نیز آن دوره عصر شکوفایی حدیث و ظهور مسائل و مباحث کلامی مهم در بصره و کوفه بوده است.
ـ حضرت صادق (ع) در این دوره در محیط مدینه که محل ظهور تابعین ومحدثان و راویان و فقهای بزرگ بوده، بزرگ شد، اما منبع علم او در فقه نه «تابعیان» و نه «محدثان» و نه «فقها» ی آن عصر بودند بلکه او تنها از یک طریق که اعلاء و اوثق طرق بود نقل می‌کرد و آن همان از طریق پدرش امام محمدباقر (ع) و او از پدرش علی بن الحسین (ع) و او از پدرش حسین بن علی (ع) و او از پدرش علی بن ابیطالب (ع) و او هم از حضرت رسول (ص) بود و این ائمه بزرگوار در مواردی که روایتی از آبا طاهر ین خود نداشته باشند خود منبع فیاض مستقیم احکام الهی هستند.
آثار امام صادق (ع)
غالب آثار امام (ع) به عادت معهود عصر، کتابت مستقیم خود ایشان نیست و غالباً املای امام (ع) یا باز نوشت بعدی مجالس ایشان است. بعضی از آثار نیز منصوب است و قطعی الصدور نیست.
1- از آثار مکتوب امام صادق (ع) رساله به عبدالله نجاشی (غیر از نجاشی رجالی) است. نجاشی صاحب رجال معتقد است که تنها تصنیفی که امام به دست خود نوشته‌اند همین اثر است.
2- رساله‌ای که شیخ صدوق در خصال و به‌واسطه اعمش از حضرت روایت کرده است شامل مباحث فقه و کلام.
3- کتاب معروف به توحید مفضل، در مباحث خداشناسی و رد دهریه که املاء امام (ع) و کتاب مفضل بن عمر جعفی است.
4- کتاب الاهلیلجه که آن نیز روایت مفضل بن عمر است و همانند توحید مفضل در خداشناسی و اثبات صانع است و تماما در بحارالانوار مندرج است.
5- مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه که منسوب به امام صادق (ع) و بعضی از محققان شیعه از جمله مجلسی، صاحب وسایل (حرعاملی) و صاحب ریاض العلما، صدور آن را از ناحیه حضرت رد کرده اند.
6- رساله‌ای از امام (ع) خطاب به اصحاب که کلینی در اول روضه کافی به سندش از اسماعیل بن جابر ابی‌عبدالله نقل کرده است.
7- رساله‌ای در باب غنائم و وجوب خمس که در تحف العقول مندرج است.
8- بعضی رسایل که جابر بن حیان کوفی از امام (ع) نقل کرده است.
9- کلمات القصار که بعدها به آن نثرالدرد نام داده‌اند که تماماً در تحف العقول آمده است.
10- چندین فقره از وصایای حضرت خطاب به فرزندش امام موسی کاظم (ع) سفیان شوری، عبدالله بن جندب، ابی جعفر نعمان احول، عنوان بصری، که در حلیه الاولیاء و تحف العقول ثبت گردیده است.
# همچنین ادعیه امام صادق (علیه‌السلام) (الصحیفة الصادقیة و الصادصیة الجامعة): مجموعه ادعیه معتبره ای است که از دو امام بزرگوار پنجم و ششم (علیهماالسلام) در کتب روایی شیعه وارد شده و دانشگاه امام صادق (ع) آن را به مناسبت بیستمین سالگرد تاسیس دانشگاه همزمان با میلاد مسعود نبی اکرم اسلام (ص) و امام جعفر صادق (ع) منتشر کرده است.
مأخذ اطلاعات فوق: دایره المعارف تشیع/ جلد دو
